Zmiany w wyborach: przedstawiamy projekt PiS (cz.1)
Przedstawiony przez wnioskodawców projekt ustawy sprowadza się głównie do dwóch, ale jednocześnie zasadniczych rodzajów zmian. Ze względu na obszerny materiał przedstawiamy w tej części zmiany ustaw o samorządzie gminy, powiatu, województwa mające na celu zwiększenie udziału obywateli w procesie kontrolowania oraz funkcjonowania niektórych organów publicznych – władzy samorządowej. W drugiej części przedstawimy drugi rodzaj zmian, który polega w szczególności na zwiększeniu roli społeczeństwa w procesie wybierania organów pochodzących z wyborów powszechnych, a także w kontroli tego procesu i organów odpowiadających za przygotowanie i przeprowadzenie wyborów.
Zmiany przepisów ustawy o samorządzie gminnym, ustawy o samorządzie powiatowym, ustawy o samorządzie województwa.
W zakresie zmian w ustawach samorządowych wnioskodawcy proponują zmiany, które realnie przyczynią się do zapewnienia społeczności lokalnej większego udziału w funkcjonowaniu organów danej jednostki samorządu terytorialnego, pochodzącej z aktu wyboru oraz zagwarantują obywatelom właściwą kontrolę nad władzą samorządową, a tym samym przyczynią się do zwiększenia więzi oraz odpowiedzialności za wspólnotę samorządową, w której zamieszkują.
Budżet obywatelski. Proponuje się ustawowe uregulowanie instytucji budżetu obywatelskiego jako jednej z form konsultacji z mieszkańcami odpowiednio gminy, powiatu, województwa. W ramach budżetu obywatelskiego mieszkańcy w bezpośrednim głosowaniu decydowaliby corocznie o części wydatków budżetu danej jednostki samorządu terytorialnego. Rada gminy, powiatu lub sejmik w toku prac nad projektem uchwały budżetowej nie będą mogły usuwać lub zmieniać w stopniu istotnym zadań wybranych w ramach budżetu obywatelskiego
Obowiązek transmisji, nagrywania i upubliczniania nagrań sesji rad i sejmików. Obrady odpowiednio rady gminy, powiatu, sejmiku województwa będą zgodnie z intencją projektem transmitowane i utrwalane za pomocą urządzeń rejestrujących obraz i dźwięk. Nagrania obrad będą udostępniane na stronach internetowych jednostek samorządów terytorialnych oraz w inny sposób zwyczajowo przyjęty.
Obowiązek rejestrowania i upubliczniania wykazów głosowań. Głosowania na sesjach rad oraz sejmików mają zgodnie z założeniem odbywać się za pomocą urządzeń umożliwiających sporządzenie i utrwalenie imiennego wykazu głosowań radnych. Wykazy głosowań radnych będą podlegały niezwłocznemu upublicznieniu na stronach internetowych właściwych samorządów oraz w inny sposób zwyczajowo przyjęty
Powołanie komisji skarg, wniosków i petycji. Zgodnie z projektem w każdej jednostce samorządu terytorialnego utworzona zostanie komisja skarg, wniosków i petycji. Jej zadaniem będzie rozpatrywanie: skarg na działania organów wykonawczych i odpowiednich samorządowych jednostek organizacyjnych, a także wniosków i petycji obywateli.
Obowiązek wprowadzenia do porządku obrad projektu uchwały zgłoszonej przez przewodniczącego klubu radnych. Na wniosek przewodniczącego klubu radnych przewodniczący organu stanowiącego będzie miał obowiązek wprowadzenia do porządku obrad najbliższej sesji określony projekt uchwały.
Indywidualne uprawnienia kontrolne radnych. Wnioskodawcy proponują nadać radnym uprawnienia kontrolne ograniczone kompetencyjnie do jednostki samorządu terytorialnego do której radny został wybrany. Zgodnie z nimi będzie miał on prawo, o ile nie naruszy to dóbr osobistych innych osób, do uzyskiwania informacji i materiałów, wstępu do pomieszczeń, w których znajdują się te informacje i materiały, oraz wglądu w działalność organów administracji samorządu do którego został wybrany, a także spółek z jego udziałem, spółek handlowych z udziałem odpowiednich samorządowych osób prawnych, osób prawnych oraz zakładów, przedsiębiorstw i innych samorządowych jednostek organizacyjnych.
Ustawowe uregulowanie interpelacji i zapytań radnych. Projekt wzmacnia pozycję interpelacji i zapytań radnych poprzez ich ustawowe umocowanie. W sprawach dotyczących danego samorządu właściwi radni będą mogli kierować interpelacje i zapytania odpowiednio do wójta, starosty marszałka województwa. Interpelacje i zapytania składane będą na piśmie do przewodniczącego danego organu stanowiącego, który przekazuje je niezwłocznie odpowiedniej osobie. Wójt, starosta, marszałek województwa lub osoba przez nich wyznaczona, będzie zobowiązana udzielić odpowiedzi na piśmie nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania interpelacji lub zapytania. Treść interpelacji i zapytań oraz udzielonych odpowiedzi będzie podawana do publicznej wiadomości poprzez niezwłoczną publikację na stronach internetowych właściwego samorządu oraz w inny sposób zwyczajowo przyjęty.
Coroczna debata o stanie samorządu połączona z udzieleniem wotum zaufania organowi wykonawczemu. Projekt nakłada na wójta (burmistrza, prezydenta, starostę i marszałka) obowiązek przedstawienia Radzie lub Sejmikowi do 31 maja każdego roku raportu o stanie samorządu. Raport obejmuje podsumowanie działalności wójta (burmistrza, prezydenta, starosty i marszałka) w roku poprzednim, w szczególności realizację polityki, programów i strategii, uchwał i budżetu obywatelskiego. Raport rozpatrywany będzie podczas sesji, na której podejmowana jest uchwała w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium organowi wykonawczemu. Raport rozpatrywany miałby być w pierwszej kolejności. Nad przedstawionym raportem o stanie gminy przeprowadzana będzie debata. Projekt daje mieszkańcom wspólnoty lokalnej uprawnienie do udziału w debacie nad raportem określając jednocześnie zasady uczestniczenia w niej mieszkańców, m.in. wskazując tryb zgłoszenia do debaty, liczbę mieszkańców mogących zabrać głos w debacie. Po zakończeniu debaty nad raportem Rada lub Sejmik podejmują decyzje w sprawie wotum zaufania. Decyzja w sprawie wotum zaufania podejmowana miałaby być bezwzględną większością głosów ustawowego składu. W przypadku nieudzielenia wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi) wotum zaufania w dwóch kolejnych latach, rada gminy będzie mogła podjąć uchwałę o przeprowadzeniu referendum w sprawie odwołania wójta (burmistrza, prezydenta). W przypadku raportu o stanie powiatu i województwa, nieudzielenie przez radę powiatu albo sejmik województwa wotum zaufania zarządowi powiatu lub województwa będzie równoznaczne ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu.
Inicjatywa uchwałodawcza mieszkańców. Projekt wprowadza instytucję obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej. Będzie ona przysługiwała odpowiednio grupie mieszkańców gminy, powiatu, województwa. Projekty uchwał zgłoszone w ramach obywatelskiej inicjatywy uchwałodawczej będą musiały stać się przedmiotem obrad najbliższej sesji organu stanowiącego odbywającej się nie później niż po upływie 3 miesięcy od daty złożenia projektu. Komitet inicjatywy uchwałodawczej będzie miał prawo wskazać osoby, które będą uprawnione do reprezentowania komitetu podczas prac nad projektem uchwały.