Ekspert radzi: Klauzule niedozwolone w umowach
Wielu konsumentów nie do końca zdaje sobie sprawę i nie posiada świadomości o możliwości wystąpienia klauzul niedozwolonych w zawieranych przez siebie umowach. Temat dotyczy konsumentów w wielu dziedzinach życia codziennego, a w uproszczeniu sprowadza się do sytuacji gdzie konsumentowi przedstawiony jest wzorzec umowy bez możliwości negocjacji jej warunków, a zawiera niedozwolone postanowienia. Kodeks cywilny stanowi, że postanowienia, które nie zostały uzgodnione indywidualnie, nie wiążą konsumenta, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco naruszający jego interesy.
Pamiętać jednak należy, żeby klauzulę tą uznać za niedozwoloną musi spełniać określone kryteria. Co do zasady niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te treści umowy zawieranej z konsumentem, które:
- nie zostały uzgodnione indywidualnie z nim (czyli zostały przedstawione mu we wzorcu umownym)
- kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami;
- rażąco naruszają jego interesy (art. 3851 Kodeksu cywilnego).
Wyliczenie najczęstszych klauzul, które są stosowane przez przedsiębiorców zawiera art. Art. 385[3]Kodeksu Cywilnego , a są nimi:
1) wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie,
2) wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania,
3) wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony,
4) przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy,
5) zezwalają kontrahentowi konsumenta na przeniesienie praw i przekazanie obowiązków wynikających z umowy bez zgody konsumenta,
6) uzależniają zawarcie umowy od przyrzeczenia przez konsumenta zawierania w przyszłości dalszych umów podobnego rodzaju,
7) uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej umowy, nie mającej bezpośredniego związku z umową zawierającą oceniane postanowienie,
8) uzależniają spełnienie świadczenia od okoliczności zależnych tylko od woli kontrahenta konsumenta,
9) przyznają kontrahentowi konsumenta uprawnienia do dokonywania wiążącej interpretacji umowy,
10) uprawniają kontrahenta konsumenta do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny wskazanej w tej umowie,
11) przyznają tylko kontrahentowi konsumenta uprawnienie do stwierdzania zgodności świadczenia z umową,
12) wyłączają obowiązek zwrotu konsumentowi uiszczonej zapłaty za świadczenie nie spełnione w całości lub części, jeżeli konsument zrezygnuje z zawarcia umowy lub jej wykonania,
13) przewidują utratę prawa żądania zwrotu świadczenia konsumenta spełnionego wcześniej niż świadczenie kontrahenta, gdy strony wypowiadają, rozwiązują lub odstępują od umowy,
14) pozbawiają wyłącznie konsumenta uprawnienia do rozwiązania umowy, odstąpienia od niej lub jej wypowiedzenia,
15) zastrzegają dla kontrahenta konsumenta uprawnienie wypowiedzenia umowy zawartej na czas nieoznaczony, bez wskazania ważnych przyczyn i stosownego terminu wypowiedzenia,
16) nakładają wyłącznie na konsumenta obowiązek zapłaty ustalonej sumy na wypadek rezygnacji z zawarcia lub wykonania umowy,
17) nakładają na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego,
18) stanowią, że umowa zawarta na czas oznaczony ulega przedłużeniu, o ile konsument, dla którego zastrzeżono rażąco krótki termin, nie złoży przeciwnego oświadczenia,
19) przewidują wyłącznie dla kontrahenta konsumenta jednostronne uprawnienie do zmiany, bez ważnych przyczyn, istotnych cech świadczenia,
20) przewidują uprawnienie kontrahenta konsumenta do określenia lub podwyższenia ceny lub wynagrodzenia po zawarciu umowy bez przyznania konsumentowi prawa odstąpienia od umowy,
21) uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, za pośrednictwem których kontrahent konsumenta zawiera umowę lub przy których pomocy wykonuje swoje zobowiązanie, albo uzależniają tę odpowiedzialność od spełnienia przez konsumenta nadmiernie uciążliwych formalności,
22) przewidują obowiązek wykonania zobowiązania przez konsumenta mimo niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez jego kontrahenta,
23) wyłączają jurysdykcję sądów polskich lub poddają sprawę pod rozstrzygnięcie sądu polubownego polskiego lub zagranicznego albo innego organu, a także narzucają rozpoznanie sprawy przez sąd, który wedle ustawy nie jest miejscowo właściwy.
Warto również zajrzeć do rejestru klauzul niedozwolonych dostępnych pod adresem http://uokik.gov.pl/rejestr/.
Umowa zawarta z konsumentem posiadająca w swojej treści postanowienia niedozwolone zgodnie z definicją określona w kodeksie cywilnym jest nieważna . Konsument, który stwierdzi że zawarta przez niego umowa z przedsiębiorcą zawiera takie postanowienia winien zgłosić to przedsiębiorcy, jeśli ten nie uzna stanowiska konsumenta należy zgłosić się do sądu o uznanie danego postanowienia za niewiążące. Operując na przykładach można wskazać sytuacje, w której konsument ma prawo odstąpić od umowy i chce to uczynić, a umowa nie przywiduje odstąpienia lub w przypadku sytuacji gdy zawarta umowa zawiera jedynie kary za odstąpienie obciążające konsumenta, a nie przedsiębiorcę. Katalog niedozwolonych postanowień jest szeroki. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeprowadza regularne kontrole wzorców stosowanych w umowach z konsumentami przez przedsiębiorców działających w wielu branżach.