„Kończąc pewną epokę”- koncert z cyklu Filharmonia w Królewskiej

Wielkopolskie Szamotuły znane są nie tylko jako miejsce narodzin Wacława z Szamotuł, wybitnego kompozytora renesansu, lecz także jako rodzinne miasto Xavera Scharwenki. Pochodził on z rodziny o niemiecko-polskich korzeniach. Choć wychowany w kulturze niemieckiej, zawsze podkreślał swoje polskie pochodzenie, a echa ludowych melodii, które słyszał w dzieciństwie, często powracały w jego twórczości. Jego muzyka – jak zauważył biograf Mikołaj Rykowski – łączyła w sobie różne wątki narodowe, ukazując możliwość harmonijnego współistnienia odmiennych tradycji.

Już jako małe dziecko Xaver potrafił grać ze słuchu i improwizować, a z czasem zaczął komponować własne utwory. W młodości kształcił się w Berlinie, gdzie szybko zdobył uznanie jako pianista i kompozytor. Utrzymywał bliskie kontakty z wybitnymi muzykami swojej epoki, takimi jak Liszt, Brahms czy Rubinstein. Scharwenka zasłynął także jako znakomity interpretator muzyki Fryderyka Chopina, potrafiąc oddać zarówno jej polski charakter, jak i uniwersalne piękno. Uważano go za jednego z najwybitniejszych chopinistów swojej epoki, a jego występy przyczyniły się do popularyzacji twórczości Chopina w całej Europie i Ameryce.

Za najwybitniejsze osiągnięcie twórcze kompozytora uchodzi jego ostatni, IV Koncert fortepianowy f-moll op. 82, wykonany po raz pierwszy w październiku 1908 roku w Berlinie. Za życia twórcy dzieło odniosło ogromny sukces – Scharwenka wykonywał je wielokrotnie podczas koncertów w Europie i Ameryce, między innymi pod batutą Gustava Mahlera i Leopolda Stokowskiego.

Biografowie Johannesa Brahmsa – kompozytora, pianisty i dyrygenta – odnotowują jego związki z Wrocławiem i tamtejszym uniwersytetem, który w 1879 roku nadał wielkiemu twórcy tytuł doktora honoris causa. Niezależnie od tego doniosłego faktu, Brahms bywał w tym mieście często, a jego wrocławskim domem stała się siedziba zamożnego mecenasa sztuki Leopolda Henschla, w której na co dzień mówiono po polsku.

Dowiedziawszy się o zaszczycie, kompozytor – z właściwą sobie bezceremonialnością – przesłał kartkę pocztową z serdecznymi podziękowaniami. Tymczasem Bernhard Schalz, jego wrocławski przyjaciel, dał mu delikatnie do zrozumienia, że uniwersytet spodziewa się bardziej widocznego dowodu wdzięczności: „Czy napisze Pan dla Wrocławia symfonię doktorancką? Oczekujemy co najmniej uroczystej ody.” W odpowiedzi Brahms – kompozytor skłonny do melancholii, jak mówili o nim Wagner i Nietzsche – skomponował „bardziej wesołą” uwerturę dla Wrocławia. Jej prawykonanie odbyło się 4 stycznia 1881 roku we Wrocławiu, podczas uroczystego koncertu złożonego z jego utworów i pod jego dyrekcją. Tytuł utworu – „Uwertura akademicka” – od początku nie podobał się twórcy, ponieważ brzmiał, jak pisał, „piekielnie akademicko i nudno”. Mimo prób znalezienia innej nazwy pozostawił jednak pierwotny tytuł. W listach do przyjaciół określał dzieło żartobliwie jako „wesołe potpourri piosenek studenckich à la Suppé”. Określenie to miało swoje uzasadnienie, ponieważ w rzeczywistości Brahms posłużył się melodiami czterech znanych pieśni studenckich, a wieńczące kompozycję Gaudeamus igitur do dziś towarzyszy studentom i wykładowcom w najważniejszych momentach akademickiego życia.

Wykonawcy:
Anna Sułkowska-Migoń — dyrygent
Kenny Broberg — fortepian
Orkiestra Symfoniczna Filharmonii Sudeckiej

Program:
Xaver Scharwenka — IV Koncert fortepianowy f-moll (42′)
Johannes Brahms — „Uwertura akademicka” (10′)

Cykl koncertów Filharmonia w Królewskiej dofinansowano ze środków budżetu Samorządu Województwa Dolnośląskiego oraz objęto patronatem honorowym Marszałka Województwa Dolnośląskiego Pawła Gancarza.